Ang post na ito ay sagot ko sa ideya kung bakit mahalagang mapag-aralan ang Fililipino, Panitikan at Konstitusyon (Philippine Constitution). Base ito sa aking karanasan, napag-aralan, at opinyon bilang mamayang Filipina. Sisimulan ko ito sa pinakahindi masyado pinapansin sa tatlo—ang Philippine Constitution.

Bakit kailangan matutuhan ang Philippine Constitution?

Kailangan may alam sa Saligang Batas ng Pilipinas ang bawat Pinoy, kasama ang mag-aaral. Kung ‘di nila alam ay paano nila magagamit at maipaglalaban ang kanilang karapatan? Ang isyu pa naman dito ay may kinalaman sa kalayaan, kasaganaan, kalusugan, edukasyon, at iba pang mahahalagang bagay sa buhay. Ang masaklap pa rito, may mga taong nang-aabuso at nanloloko dahil ignorante ang kanilang kapwa sa saligang batas. Kung kaya, kung hindi pag-aaralan ang batas ay patuloy ang problema sa bayan. Hindi alam ng mamamayan na baka sila naghihirap o matagal umunlad dahil niloloko sila sa batas.

Eh bakit pa kailangan ng batas-batas na ‘yan kung wala ka naman sa kapangyarihan? Wrong mentality! Tignan natin ang ilang epekto ng may alam sa batas.

Matalinong pagluklok ng mga lider sa pamahalaan

Sa halalan, maraming botante ang walang alam sa responsibilidad ng ibinoboto nila. Halimbawa sa senado at kongreso, ideally, dapat otomatikong may alam sa paggawa at implementasyon sa batas ang kakandidato. Para saan ba’t tinawag na mambabatas ‘yan, di ba? 

Ang mga kongresista at senador ang magpapanukala ng batas, magpapasa o magbabasura nito. Minsan pa nga dahil sa lack of research o care, may mga batas mismo na naipapasa ng walang saysay. Minsan din ay may batas na para sa ikakabuti lang ng iilan.

Ang suggestion ko ay dapat isali sa requirement sa papasok sa politka ang at least six months na pag-aaraal ng public administration o political science. Importante ito mula mula city councilor hanggang sa pinakamataas na posisyon. Mukhang maraming kandidato o politiko ang hindi alam kung ano ang main tasks nila. Masyadong malawak at gasgas na ang linyang “para makatulong sa taong-bayan.” Tapos, iyong mga proyekto nila non-sustainable at ang ipinamimigay ay may nakalagay ng pangalan nila. Ulttimo bawat letra ng pangalan nila sa kanilang mga proyekto ay mula sa pondo ng bayan,

Ang nakaupo sa pamahalaan ay dapat ay public servants, not politicians at idols. Public servants should also be public leaders. Ang sistema ay pasweldo na ng taong-bayan pero niloloko pa ito? Ang nakakaloka pa ay may ilang Pinoy na iniidolo o animo’y padrino ang mga politiko. Yes, fan level!

Para hindi ka abusuhin (sa anumang aspeto)

Mayroon pinagkaiba ang martir sa katangahan. Pero puwedeng magpakamartir at magpakatanga dahil sa kaignorantehan. Huwag mong hayaan wala kang alam sa batas at iyong karapatan. Ang realidad hindi lahat ng nanlalamang sa iyo ay ibang tao.

Halimbawa, ang financial abuse ay puwedeng mangyari sa magkasintahan o mag-asawa. Posible lalo na kung hindi ka protektado ng prenuptial agreement o di maalaman sa conjugal property at liability bilang co-maker. Itong financial abuse ay hindi popular. Walang nasaktan physically pero may inabuso mentally at psychologically dahil pinaralisa pagdating sa pera.

Isa na nga rito ay ‘yong nalulubog sa utang tapos dahil ikaw ang co-maker o guarantor. For example, papirmahin ang dyowang OFW bilang co-maker para sa loan na hindi naman mababayaran ni bf o gf na nasa Pinas. Puwede rin na inasawa, tapos lahat ng property at assets nito ay pakikinabangan n’yang mag-isa. Ang hindi rin pagbibigay ng sustento sa anak o pagbabawal sa asawa na magtrabaho para walang source of income ay puwedeng klase ng financial abuse.

Mas matutulungan mo ang iyong sarili at pamilya

Isa sa importanteng bahagi ng Philippine Constitution ay ang Article III o Bill of Rights. Narito ang karapatan ng bawat mamayang Filipino, kasama na ang pagiging manggagawa. Siempre, mahalaga rin ang Family Code dahil nandito ang usaping kasal, mag-asawa, at mga anak.

Mas uuland ka sa finance, career, at business

Simulan natin ang usapan na ito sa pagbabayad ng buwis na nakakaltas sa iyong sweldo o kita sa negosyo. Who knows maaaring puwede ka naman pa lang ma-exempt at maka-discount? Kung alam mo, mai-a-apply mo. Basa ka sa comment section ng posts ko about Mayor’s Permit at BIR Business Registration, makakakuha ka ng ideya kung paanong nakakaloka kung wala kang alam sa batas at kalakaran.

Ang mga ito ay ilan lamang halimbawa at rason kung bakit magandang may alam sa batas. At tinuturo ang Philippine Constitution sa eskwelahan. Sa pagkakaalala ko, meron ng itinuturo dati sa high school per mas napag-aralan ko ang batas noong college. May two sems kasi na may Political Science subjects kami. Naging interesado rin ako sa law dahil nabasa ko ilang nobela gaya ng Mga Ibong Mandaragit ni Amado Hernandez.

Bakit kailangan pag-aralan ang Panitikan o Philippine Literature?

Nagtanong ako sa isang Facebook group chat ng mga Grade 9 student, kung bakit mahalaga ang panitikan? Anu-anong bagay ang naalala nila tungkol dito? Makaraan ang 30 minuto ay dalawa lamang ang sumagot mula sa 43 estudyante na naroon. Simple ang sagot ng dalawa at ay para may matutuhan na magandang aral. Tama naman ang kanilang mga sagot. Ang sa akin lang ay baka may mas mailalalim pa.

Sa usaping ito, nakatulong sa aking pang-unawa ang panayam ko kay Dr. Galileo Zafra para sa Bayanihan Project ng NCCA. Aniya, maraming mag-aaral ang limitado ang kaalaman sa Panitikan gaya ng mito at epiko. Oo nga, kung tatanungin natin ang ating sarili ay ano bang alam natin sa Philippine Literature? Anu-anong kwento, nobela, at klase ng manunulat mayroon tayo? Anong silbi nila sa ating modernong pamumuhay?

Dagdag pa ni Dr. Zafra ay tila hanggang kina Maria Clara o mga nobela lang ni Dr. Jose Rizal (Noli Me Tangere at El Filibusterismo) ang nalalaman ng maraming estudyante.

Kung ako ang tatanungin, mahalaga ang pag-aaral ng panitikan. Salamin ito ng ating sining, kultura at tradisyon, kasaysayan at pagkakakilanlan. Noong estudyante pa ako, mahilig ako sa anime at Mitolohiya ng mga Griyego. Ang paborito kong English novel ay “Little Women” ni Louisa May Alcott. May mali? Aba’y walang mali, pero may malaking kulang at pagkakaiba kung di ako expose sa Philipine Literature.

Kapag banyagang literatura, ang naa-appreciate ko ay kultura ng iba. Nag-iiba ang pagtingin ko sa mga kapwa ko Pilipino dahil sa pagkukumpara. Ipinapasok ko sa aking kokote ang sining, kaisipan, kwento, at salamin ng buhay ng ibang lahi. Iyan ay bago ko pa man makilala at matanggap ang aking pagka-Pinoy. 

Kung iba sa mga pangyayari sa paligid ko iyong ipinapasok kong imahe, hindi ba’t nakaka-confuse? Nanaisin ko marahil manirahan sa ma-snow na lugar. Hindi dahil masaya at kaya ko talaga ang lamig, kundi iyon kasi ang ideya ng banyagang manunulat base sa kanyang paligid. 

Palagi nga akong nakakarinig ng mga katagang “kaya maraming nangangabit” o “nagiging tanga” dahil daw sa mga palabas at babasahing Pinoy. Pero madalas kung sino nagsasabi ng ganun, sila ang hindi nagbabasa. Hindi nila alam ang batikan at bagong Filipino writers at naiibang kwentong Pinoy. Isa pa ay bakit huhusgahan ang Filipino films o literature, base sa iilang producers, directors o writers? Una, iba-iba ang pagkakahabi ng kwento sa mga pocketbooks, komiks, pelikula, radyo, at telebisyon.

Ang nagpabago ng pagtingin ko talaga sa Panitikang Pilipino ay Ang Mga Ibong Mandaragit ni Amado Hernandez. Hindi iyon dahil school assignment, kundi nagkataon na iyon ang isa sa ipinamigay na libro ng kapitbahay namin. Mula sa kanyang namayapang asawang abogado. 

Sa pagbasa ko ng Ang Mga Ibong Mandaragit ay naa-appreciate ko yung artistic expression ni Hernandez. Mahusay ang pagkakahalo ng kanyang imahinasyon sa makatotohanang mensahe na gusto n’yang iwan sa mambabasa. Kakatwa na una n’ya pala itong isinulat sa loob ng piitan, at isa ito sa kauna-unahang nyang socio-political novel.

Hindi pa ako buhay at kahit noong mamatay na si Hernandez. Hindi ko rin naabutan iyong mga hinalawan n’ya ng kwento sa totong buhay—agrarian problem. Pero naantig at napaiyak n’ya ako kasi nadama ko yung koneksyon ng pagka-Pilipino naming dalawa.

Maganda rin mabasa ang Gapo, Dekada ’70, at Bata-bata Paano ka Ginawa ni Lualhati Bautista. Ang Dekada ’70 ay may movie adaptation, gayon din ang Bata-bata Paano ka ginawa na parehong pinagbibidahan ni Vilma Santos. Sa Bata-bata, nabuksan ang isipan ko na “eh ano kung magkaiba ang tatay ko sa tatay ng iba kong kapatid.” “Eh ano kung single mom ang nanay ko .” Eh ano kung sakaling anak ako sa labas.” Bawas na ba ang pagkatao o pagkababae ko kung ganoon ang kwento ng buhay ko?

Teka, paano naman kaya natin maaarok at mararamdaman ang mga babasahin pam-Panitikan? Nakasulat pa naman din sa malalim na Tagalog. Problema ‘yan kung ititigil o babawasan ang pagtuturo ng Filipino sa eskwelahan.

Alisin ang Filipino subject para maging globally competitive?

Kamakailan ay nakasama ako sa isang Q & A portion tungkol sa isang lokal na paksa at dapat ang sagot namin ay sa wikang Filipino. Kung tutuusin ay madaling pag-usapan ang paksa. Pero nahihirapan ang karamihan sa mga kasama kong sumagot. Dahil kasi nga dapat sa Filipino kami mag-uusap. Ba’t kaya?

Foreign Language para sa Usapang Career

Naiintindihan ko na mahirap magkatha ng sanaysay o kahit simpleng talata na hindi English, lalo na ‘pag may kinalaman sa trabaho. Ako man minsan ay gumagamit pa ng English to Filipino dictionary. Iyan ay kahit sa Filipino naman ako sanay at komportable makipagtalastasan. Dama ko itong pag-a-adjust kasi sa trabaho ay dapat magaling ka sa English.

Pero iyon nga iyon, usapang CAREER ‘yon eh. Para sa Career ka lang ba bumabangon? Sa akin hindi empleyo ang kabuuang aspeto ng ating pagka-Filipino. Sa daan araw-araw ay nakikipag-usap tayo sa Filipino. Kaya bakit sasanayin natin ang sarili natin na huwag magsalita ng Filipino? Walang problema kung magpakadalubhasa sa English! Pero wag naman umabot sa hindi na makapagsalita ng Filipino. Tapos iyong iba, mapanglait pa sa mamali-mali sa English—ay ewan!

Foreign language subjects

May Spanish class ako sa loob nang dalawang semester. Sumubok din akong mag-self-study ng Nihongo. Ang ending ay nakalimutan ko pareho. Iyan ay kahit mataas pa ang grado ko sa Spanish. Kung hindi mo talaga kasi ginagamit at magagamit ay makakalimutan mo rin.

Ganoon din ang kuro ko sa pagtuturo ng Korean language sa Filipino students na isang panukala dati. Ang totoo ay gusto ko ring matutuhan iyon. Pero sa praktikal na usapan, kapag wala ka talagang paggagamitan palagi ay balewala ang foreign language. MALIBAN na lang kung ang lahat ng kumuha ng Korean language lesson ay magko-Korea, magtatrabaho sa isang Korean company, at magiging Korean translator.

Filipino sa Filipino gamit ang Filipino = Bonggang Pilipinas!

Para sa akin ay napakahalaga ng pagkakaroon ng pagkakakilanlan sa ating sariling wika, kultura, at katuturan bago tayo tumalon sa globalisasyon. May malalalim na mga bagay na importanteng malaman muna para epektibo at sigurado ang pa-unlad. Isa pa’y kahit anong aral mo sa English o sa anumang banyagang lengguwahe, nagsasalita ka bilang Filipino. There are things or words that you can not translate, but you can interpret o teach because you understand it fully well.

Sa diskarte sa buhay – Kung ako tatanungin para maging “street-smart” ka sa Metro Manila, dapat dalubhasa ka sa Filipino. Kasama na roon ang balbal (salitang kanto, gay lingo, jejemon, at usapang lasenggero). Ganyan din ang kailangan kung ikaw ay nasa ibang bansa, dapat alam mo ang colloquial language or phrases. Ayaw mong mabenta , di ba?

Sa business – para mapasok mo ang isang merkado o industriya ay dapat unang-una ay maunawain mo ang lengguwahe ng mga kliyente roon. Di ba magkaiba ang formality, tono at choice of words ng mga nasa corporate world sa mga palengke.

Sa office set-up o pakikipagrelasyon – Tataya ako na sa isang malalalang sigalot ng dalawag Filipino, ang isang ugat ay “miscommunication.” Dahil lang sa simpleng maling pagsasalin ng wika.  Sige, halimbawa na kinilig ka. Do you blush o feel giddy? Magkakaiba ang KILIG at walang kinikilig daw sa ibang lahi. Pero halatang may nag-blush at napa-giddy.

Sa information dissemination. Sa aking pagba-blog sa Filipino ay isinasalin ko ang mga nababasa, natutuhan at napanood ko sa ating wika. Pero base sa komento at pagbabahagi ng iba sa aking mga post ay iyon lang pala ang kailangan nila. Kailangan para maintindinhan ang isang paksa gaya sa batas, career, personal finance, pagkuha ng business permit, stock market, sociology, aralin panlipunan, health, art, at iba pa. Ito yung mga usapin na makakapagpabago sana ng buhay. Pero dahil hindi maarok sa wikang banyaga at terminong malalim ay iniwasan na lamang.

Alam kong marami pang rason kung bakit importanteng matutuhan ang Filipino hanggang college o matapos tayong mag-aral. Ang Filipino ay lengguwaheng buhay na buhay sayang kung di matutuhan at magagamit para tayo ay magkaintindihan.

ito nga pala ang blog post ko kung >>> bakit naiiba at kahanga-hanga ang wikang Filipino

Narito naman ang Filipino words na mahahanap mo sa diksyunaryo:

Oxford – Suki, Tabo, Bahala Na, Kikay,  Pulutan, Barkada, KKB, kilig,  teleserye

Kung tanggap ang mga salitang ‘yan sa mga diksyunaryo, anong implikasyon n’yan?  Hindi natin dapat ikahiya kung sino tayo, at anong mayroon sa ating Filipino.

Rekomendado kong basahin din ang Malictionary ng namayapang writer at actor na si Ernie Zarate.